Los-Anjelesdagi vayronagarchilik sahnalari Stiv Krouder uchun dejavu tuyg’usini keltirdi. Olti yil oldin, Kaliforniyaning Paradise jamoasini vayron qilgan yong’inlarning shunga o’xshash tasvirlari televizorlar va ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan edi.
“Bu jannatga qayta ko’rib chiqildi”, dedi jannat meri Krouder. “Bu erda o’tirib, yangiliklarni tomosha qilganimda, LAdagi yong’inlar menga eng qattiq ta’sir qildi.”
Endi uning shahri Los-Anjelesdagi o’rmon yong’inlari natijasida vayron bo’lgan shaharlar va shaharlar ro’yxatiga qo’shilganlar uchun tiklanish yo’li qanday bo’lishi mumkinligini ko’rsatishi mumkin. Ushbu jamoalar uchun tiklanish oylar bilan emas, balki yillar bilan o’lchanadi. Bu federal yordam uchun milliardlab dollar talab qildi, ammo federal pul falokatdan keyin barcha ehtiyojlarni qondirmaydi. Va bu pulni ishlatish uchun yuzaki vayronagarchilikdan ancha chuqurroq bo’lgan kutilmagan qiyinchiliklar paydo bo’ladi.
“Bu shaharlarning birortasiga mening xabarim shuki, hech kim sizga qaytib kelolmaysiz, deyishiga yo’l qo’ymang, chunki biz qaytib kelishingiz mumkinligini isbotlaymiz. Tunnel oxirida yorug‘lik bor”, — dedi Krouder. “O’z shahringiz bo’ylab birinchi marta aylanib chiqsangiz, “Oh, biz bundan qaytishimiz mumkin emas”, deb o’ylaysiz. Garchi siz yadroviy bomba portlagan joydan o’tayotganga o’xshasangiz ham bor.”
O’rmon yong’inlari kamida 25 kishining hayotiga zomin bo’lgan va 12,300 dan ortiq tuzilmalarni vayron qilgan Los-Anjelesdagilar uchun rasmiylar bundan keyin nima bo’lishi mumkinligini muhokama qila boshladilar. Kaliforniya gubernatori Gavin Nyusomning aytishicha, u allaqachon “LA 2.0” ni qayta tasavvur qila boshlagan. Marshall rejasi– o’nlab milliard dollarga tushishi mumkin bo’lgan qayta qurish harakatlari.
Ammo bu tiklanishning katta qismi federal resurslarga bog’liq bo’lib, Vashingtondagi kengroq siyosiy kurashlarga aralashib ketishi mumkin. Vashingtondagi respublikachilar Kaliforniyaga yordam berish uchun shartlar qo’yish yoki uni boshqa siyosat ustuvorliklari bilan bog’lashni taklif qilishdi.
Prezident Jo Bayden vaqtinchalik uy-joy bilan ta’minlash, jismoniy shaxslarga shoshilinch yordam va jamoat xavfsizligiga bevosita tahdidlar bilan bog’liq xarajatlar, masalan, chiqindilarni tozalash va xavfli materiallar bilan bog’liq xarajatlarni qoplash uchun kelgusi olti oy uchun federal mablag’ ajratdi. Ammo suv tizimlari, yo’llar va maktablar kabi davlat infratuzilmasini qayta qurish uchun uzoq muddatli mablag’lar keladigan ma’muriyat va Kongressga bog’liq bo’ladi.
Shu bilan birga, Tramp va boshqalar tomonidan qo‘pol siyosiy ritorika va ommaviy ayblov izlash yong‘indan omon qolganlar uchun allaqachon noaniq vaziyatni qo‘shib qo‘ydi va bu falokatning siyosiylashuvini kuchaytirishi mumkin, dedi Jennifer Grey Tompson, “Olovdan keyin” tashkiloti ishlagan. 2017 yildan beri o’rmon yong’inlaridan zarar ko’rgan jamoalar bilan.
“Oflatlarda ishlashning menga yoqadigan jihatlaridan biri bu partiyaviylik emas, hamma amerikaliklar sifatida yig‘iladi va bir-birini qo‘llab-quvvatlaydi. Ammo hozir menga har kuni shunday xabarlar kelayapti: “Sen bunga loyiqsan, sen bilan shunday bo‘lganidan juda xursandmiz”, — dedi Tompson. “Amerikada har doim shafqatsiz bo’lgan ba’zi hududlar bo’lgan, ammo men bizda bunday shafqatsizlik borligini hech qachon bilmaganman.”
Tiklanish uchun uzoq yo’l
Hatto hozirgi siyosiy kurashlarsiz ham, o’tmishdagi o’rmon yong’inlaridan zarar ko’rgan jamoalarni qayta qurish jarayoni uzoq yillar davom etdi va Los-Anjelesdagilar uchun uzoq yo’lni ko’rsatishi mumkin.
Aholi o’z mulklarini tekshirib ko’rishlari uchun bir necha hafta o’tishi mumkin va uy egalari qayta qurishni boshlashlari uchun barcha axlat va xavfli materiallar olib tashlanishi uchun bir yildan ko’proq vaqt ketishi mumkin. Suv tizimlari, elektr uzatish liniyalari, yo’llar va maktablar kabi muhim infratuzilma to’liq qayta qurilgunga qadar yana bir necha yil o’tishi mumkin, Vashingtondagi moliyalashtirish kurashlari bu taraqqiyotni yanada kechiktirishi mumkin.
“Men buni aytishni yomon ko’raman, lekin agar siz uyingizni yo’qotib qo’ysangiz va hatto qayta qurish uchun mablag’ingiz bo’lsa ham, bog’lab qo’yganingiz ma’qul, chunki bu sizga yoqmaydigan sayohat bo’ladi”, dedi Pit Gaynor. Tramp ma’muriyati davrida Favqulodda vaziyatlarni boshqarish bo’yicha Federal agentlik ma’muri lavozimida ishlagan. “Bunday deyishdan afsusdaman. Bu xuddi shunday”.
Uyini yo’qotganlar uchun FEMA odatda mehmonxonalarda vaqtinchalik boshpana beradi. Ammo ko’chma uy jamoalari kabi uzoq muddatli vaqtinchalik uy-joy qurish uchun er topish uchun bir yildan ko’proq vaqt ketishi mumkin. bu tuzilmalar va yo’l, suv va elektr infratuzilmasini quring, dedi Gaynor.
Jannatda shaharning 90%, shu jumladan 18000 inshoot vayron bo’lgan va 85 kishi halok bo’lgan. The aholi 26 000 ga yaqin odamlar, ularning ko’plari nafaqaxo’rlar, bir kechada 2000 ga yetdi. Uylari va bizneslaridan mahrum bo’lish bilan birga, aholi ishdan, bolalar maktablaridan ayrildi va shahar deyarli barcha soliq tushumlaridan mahrum bo’ldi.
Olti yil o’tib, hozirda qayta qurish ishlari qizg’in davom etmoqda. Krouderning so’zlariga ko’ra, shahar yiliga 500 ga yaqin uy qurmoqda va aholi soni 11 000 kishigacha bo’lgan uylarining uchdan bir qismini qayta qurgan. O’tgan yili Paradise Kaliforniyadagi eng tez rivojlanayotgan shahar bo’lib, qaytib kelgan aholi va yangi kelganlarni o’ziga jalb qildi, ularning aksariyati maktablari va nisbatan arzonligi tufayli shaharga kelgan oilalardir, dedi Krouder.
Yong‘in oqibatida shaharning deyarli barcha infratuzilmasi, jumladan, suv tizimlari, uyali aloqa minoralari, elektr uzatish liniyalari, yo‘llar va maktablar zarar ko‘rgan. Mutasaddilar hali ham yer osti elektr tarmoqlarini o‘rnatish, yo‘llarni asfaltlash ishlarini davom ettirmoqda. Bu jarayonning kumush astarlaridan biri shaharni kelajakdagi yong‘inlarga chidamliroq bo‘lgan zamonaviy infratuzilma va binolar bilan qayta qurish qobiliyati bo‘ldi.
FEMA ushbu qayta qurishning ko’p qismini moliyalashtirishga yordam berdi, ammo federal jarayon ba’zida og’ir va qog’ozbozlik bilan to’la bo’lib tuyuldi, dedi Krouder.
“Ular odatiy yirik hukumat mashinasi kabi ishlaydi. Garchi yordam qadrlangan bo’lsa-da, ba’zida u biroz sekin bo’ladi “, dedi Krouder. “Bularning barchasi yaxshi niyat, lekin taklif etilayotgan yordamning bir qismini olish deyarli mumkin emas. Bu qog’ozda yaxshi ko’rinadi, lekin biz hali ham uy-joy bilan bog’liq vaziyatni ko’rmoqdamiz, bu erda odamlar dasturlarga murojaat qilmoqdalar, ammo ular shunchalik qattiqki, hech kim talablarga javob bera olmaydi.
Shahar qayta qurila boshlaganida shahar kengashi a’zosi bo’lgan Krouder Los-Anjeles okrugidagi mahalliy amaldorlar bilan telefon orqali gaplashib, ularga tiklanishning dastlabki bosqichlarida yordam berdi.
Kaliforniyadagi so’nggi yong’inlar unga shaxsan ham ta’sir ko’rsatdi: uning qizi o’tgan hafta Altadenadagi uyidan ayrilgan, kamida 11 aholini o’ldirgan va 1900 dan ortiq tuzilmalarni vayron qilgan.
Federal moliyalashtirish yong’inni qayta tiklash tenglamasining faqat bir qismidir
Krouder 2018 yilgi yong‘inda uyi va biznesini yo‘qotdi va sug‘urta kompaniyasi uning yo‘qotishi uchun to‘laganidan ancha yuqori xarajat evaziga qayta qurish uchun unga 18 oy kerak bo‘ldi. Jannatdagi yong’in qurbonlarining aksariyati sug’urta turiga ega bo’lsa-da, ko’pchilik qayta qurish xarajatlarini to’liq qoplash uchun etarli miqdorda sug’urta olmadi, chunki falokatdan keyin ishchi kuchi va materiallarga bo’lgan talabning o’sishidan keyin xarajatlar keskin oshdi.
“Jannatda sug’urtalangan odamlarning aksariyati sug’urtalanmagan va buni tushunmaganlar”, dedi Krouder. “Agar bir-ikkita uy yonib ketgan bo‘lsa, ehtimol, sug‘urtalanmagan bo‘lardik, chunki yong‘indan oldin kvadrat metri 150 dollarga uy qurish mumkin edi. Bu bir kechada kvadrat futiga 350 dollarga tushdi va sug‘urta unchalik uzoqqa bormadi”.
Shahar ham bu bilan kurashishga majbur bo’ldi da’vo qilingan Krouderning so’zlariga ko’ra, pudratchilar tomonidan firibgarlik, yong’in qurbonlari so’zlariga ko’ra, ulardan millionlab dollar sug’urta to’lovlarini olib, va’da qilingan ishni taqdim etmagan.
Qayta qurish, topish va uy-joy mulkdorlarini sug’urta qilish imkoniyatiga ega bo’lganlar uchun yana bir kurash bo’ldi. Krouderning ta’kidlashicha, odatdagi siyosat yiliga 1500 dollardan 5000 dollargacha bo’lgan davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan sug’urtalovchi orqali oxirgi chora. Los-Anjelesdagi yong’inlardan keyin Kaliforniyaliklar uchun bu faqat yomonlashishi mumkin bo’lgan muammo.
Gavayidagi Mauida 2000 dan ortiq tuzilmalar mavjud edi vayron qilingan 2023-yil avgust oyida kamida 100 kishining hayotiga zomin boʻlgan yongʻin oqibatida Lahaina jamoasida 12 mingga yaqin kishi koʻchirildi.
FEMA va boshqa federal agentliklar bu haqda ma’lumot berdi 3 milliard dollar Mauidagi o’rmon yong’inini tiklashga qaratilgan, 1,3 milliard dollardan ortiq mablag’ vayronalarni olib tashlash, vaqtinchalik uy-joy bilan ta’minlash, mahalliy maktabni qayta qurish va jamoat infratuzilmasini ta’mirlash kabi qayta tiklash ishlariga sarflanadi.
Mauida tiklanishning birinchi yilining ko’p qismi mulk egalari qayta qurishni boshlashdan oldin vayronalar va xavfli materiallarni tozalashga sarflandi. Shuningdek, atrof-muhitni muhofaza qilish agentligi mahalliy amaldorlar ushbu tizimlarni ta’mirlash va qayta qurishni boshlashi uchun shikastlangan suv va kanalizatsiya infratuzilmasini sinovdan o’tkazish, tekshirish va tozalash jarayonini yakunlash uchun taxminan bir yil vaqt oldi.
Chiqindilarni olib tashlash bilan bir qatorda, mulklar ham tuproq tekshiruvidan o’tishi kerak edi, chunki yong’inlar zaharli moddalarning erga sizib chiqishiga olib kelishi mumkin va odatda tuproqni ushlab turadigan o’simliklar yo’qolganidan keyin eroziyaga qarshi choralar ko’riladi.
Uy-joy, ayniqsa, arzon uy-joy taqchilligi bo’lgan Laxainada qiyin muammo bo’ldi – Los-Anjeles yong’inlardan oldin ham kurashayotgan edi. Ko’plab aholi orolning boshqa qismlariga ko’chib o’tishga yoki butunlay tark etishga majbur bo’ldi va uy-joy ijarachilar uchun alohida muammo bo’ldi, dedi Maui United Way prezidenti Jeyson Ekonomu.
Yong’indan deyarli 15 oy o’tgach, oilalar 169 modulli uydan iborat vaqtinchalik FEMA turar-joy majmuasiga ko’chib o’tishni boshladilar. FEMA shuningdek, odamlar qayta qurishni kutayotganda o’zlarining shaxsiy mulklariga joylashtirishlari mumkin bo’lgan mobil uylarni taqdim etadi.
Ammo o’z uylaridan ko’chirilgan barcha aholi FEMA uy-joy yordamini olish huquqiga ega emas edi. Bunga uylari jiddiy shikastlangan, ammo odamlar kiradi yonmadi, shuningdek hujjatsiz immigrantlar, dedi Kimo Karvalho, nodavlat notijorat arzon uy-joy ishlab chiqaruvchi HomeAid Hawaii ijrochi direktori.
Uning tashkiloti aholini FEMA yordamiga layoqatsizlar uchun davlat tomonidan moliyalashtiriladigan qurilishga ko’chirish jarayonida. Unga aholi besh yilgacha yashashi mumkin bo’lgan 450 ta ishlab chiqarilgan uy-joy uchun 900 dan ortiq arizalar kelib tushdi. Birinchi aholi yong’indan keyin bir yil o’tgach ko’chib o’tishni boshladi va qurilish aprel oyiga qadar to’liq band bo’lishi kutilmoqda.
“Ularning hayoti bir yil davomida to’xtab qoldi. Ko‘pchilik uch-to‘rt xil yashash sharoitlarida bo‘lgan, ularning ko‘pchiligi o‘z ish joyini to‘liq ushlab turolmagan, shuning uchun ular qanday qilib pul ishlashni o‘ylab topishga harakat qilishgan”, dedi Karvalyo. “Hamma harakat qilayotganini ko’ra boshlaganimdan keyingina ular barqarorlasha boshladilar. O’shanda ular o’t o’chirishdan oldin shug’ullangan barcha narsalar nihoyat tashqariga chiqa boshlaganga o’xshaydi.”
Qayta qurish narxi va logistikasidan tashqari, hissiy xarajatlar ham bor edi.
Oilalar tez-tez orol bo’ylab vaqtinchalik uy-joy qurish o’rtasida ko’chib o’tishga majbur bo’lishdi va bir vaqtlar chambarchas bog’liq bo’lgan jamiyat buzildi. Bu aholi o’zlarini izolyatsiya qilingan va qo’llab-quvvatlash tarmog’isiz his qilishlariga olib keldi, bu yong’indan keyin hayotlarini tiklash bilan bog’liq kurashni kuchaytirdi, dedi Economou.
“Jamiyat hech qachon bir xil bo’lmaydi”, dedi Economou. “Odamlar iqtisodiy qochqin sifatida ko’chib o’tishga majbur bo’lganda, jamiyat tarkibi o’zgaradi, mavjud bo’lgan uy-joy hajmi va miqdori o’zgaradi. Bu shunchaki eski narsalar yo‘q bo‘lib ketgani emas, shuning uchun biz faqat qayta quramiz va to‘xtagan joydan davom etamiz. Bu mumkin emas. Bunday voqeadan keyin jamiyat hech qachon avvalgidek bo‘lmaydi”.
